در حالی که کشورهای غربی به میراث فرهنگی و نمادهای ملی و تاریخی خود اهمیت فراوانی می دهند، این امر در ایران با سابقه چندهزارساله تاریخی سهل انگاشته می شود.

اما چندی است تلاش هایی انجام می گیرد تا در روند تخریب یا بی توجهی به آثار ملی و مذهبی ایران ممانعت هایی ایجاد شود. برگزاری نشست ها و گفتگوهای علمی در باب شهرسازی و معماری یکی از این اقدامات است که تازه ترین آنها روز یکشنبه 11 مهر 1395 با عنوان "همایش تخصصی نگاهی گذرا به شهرسازی قم" و با حضور کارشناسان ایرانی و خارجی برگزار شد.
 

این نشست به ابتکار «حجت‌الاسلام دکتر محمد مسجدجامعی» سفیر پیشین ایران در واتیکان و مراکش و به میزبانی شهرداری قم برپا گردید و چهره هایی نظیر «پروفسور ژوآنی اسپالا» و «دکتر ارالدو» دانشمندان ایتالیایی و «دکتر موسوی»، «مهندس جانقربان» و «مهندس خاکی» و جمعی از مدیران و كارشناسان برجسته شهرسازی و معماری و صاحب نظران ایرانی در آن شرکت کردند.

عابدی: در مباحث شهرسازی قم به دنبال نگاه علمی باشیم

در ابتدای این نشست که در در سالن رضوان شهرداری قم برپا گردید مدیر كل روابط عمومی و بین‌الملل این شهرداری با تأكید بر اینكه این نشست مقدمه‌ای برای ورود اساتید دانشگاهی به مباحث شهرسازی قم است، تصریح كرد: نگاه شهرسازی قم فقط به ظرفیت‌های علمی خارج از كشور نیست به همین علت از نظریات اساتید برجسته داخلی هم استفاده می‌شود.

«حمیدرضا عابدی خرسند» از عدم حضور مدیران کل مدعو و نیز عدم پوشش جلسه از سوی صدا و سیمای قم گلایه کرد تا مظلومیت علم و دانش در مدیرین شهری دوباره رخ بنماید.

جانقربان: محوریت در معماری اسلامی با مسجد است

سپس سرپرست امور شهرسازی و معماری شهرداری قم طی سخنانی با بیان اینكه آرمان‌خواهی اصلی‌ترین عامل پیشرفت جامعه بشریت بوده است، اظهار كرد: با ظهور اسلام ارزش‌های انسانی جلوه خاصی به خود گرفت.

«مهندس غلامرضا جانقربان» با تأکید بر لزوم توجه به معماری اسلامی - ایرانی در طرح‌های در دست اقدام گفت: معماری كشورهای اسلامی با محوریت مسجد به جهان ارائه شده است.

مسجدجامعی: این جمعیت برای قم زیاد است

سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در واتیکان و مراکش سخنران بعدی این نشست بود که به نکات مهمی اشاره کرد.

«حجت‌الاسلام محمد مسجدجامعی» به برخی از ویژگی‌های شهر قم اشاره كرد و در بیان مشکلات آن گفت:‌ این شهر از نظر زیست محیطی نمی‌تواند پاسخ‌گوی یك میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت باشد.
 

مشاور عالی امور بین‌الملل رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب هشدار داد: با توجه به وضعیت كنونی شهر، باید برنامه مشخصی برای رفع مشكلات شهری در دستور كار قرار گیرد.

وی رسیدن به نتیجه مطلوب در امور شهرسازی را منوط به تشکیل اینگونه جلسات علمی و پیگیری نتایج آنها دانست.

موسوی: رودخانه را برای مونوریلی که به درد ما نمی‌خورد از بین بردیم!

عضو هیأت علمی مدرسه اسلامی هنر به عنوان دیگر سخنران این نشست، از وجود گسست میان معماری‌های سنتی و مدرنیته یاد كرد و افزود: معماری و شهرسازی كنونی از عناصر مدرن گرفته شده است اما تبادل فکری و تجربی در کشور نهادینه نیست و اتاق فکر نداریم؛ در نتیجه معماری کنونی ما استهزاء است!

«دکتر سید رضی موسوی» در بیان برخی مشکلات معماری مدرن گفت: در گذشته، خانه محل آسایش بود اما حالا تبدیل به خوابگاه شده است در نتیجه این وجود تفرج‌گاه همه مردم ایران به سمت شمال كشور هدایت می‌شود چراكه دیگر منازل مكانی برای آرامش آنها نیست.
 

این استاد دانشگاه با تأکید بر ضرورت مطالعات انسان‌شناسی در شهرسازی تصریح کرد: معماری مدرن و پست مدرن به درد جامعه ما نمی خورد.

وی سپس به مصادیقی در شهرسازی قم نیز اشاره کرد و گفت: مونوریل به درد ما نمی‌خورد؛ اما ما برای آن، رودخانه قم را از بین بردیم و زیبایی را از آن گرفتیم.

موسوی در بیان برخی ناهنجاری های دیگر هم اظهار کرد: جنبه مذهبی و بین‌المللی قم بیش از اصفهان است و مهاجرت به قم نیز گسترده است. اما گسترش حرم مطهر به شکل کنونی و وضعیت مسجد جمکران ــ از حیث ساخت و معماری ــ اشکال دارد.

وی به مواردی که در جامعه شناختی اسلامی مهم اما در معماری مدرن مهم نیست هم پرداخت و گفت: در گذشته ساختمان‌ها در قم به نحوی ساخته می شد که مُشرف نداشت، بر خلاف حالا. هم اکنون حتی معماری غربی نیز رعایت نمی شود و شکل آپارتمان سازی و شهرسازی در شهرک پردیسان، مدل منسوخ شده غربی است.

خاکی: صدور پروانه های ساختمانی در شهر تاریخی مذهبی رم چگونه است؟

در ادامه مدیرکل "سازمان زیباسازی، بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س)" به ایراد سخن پرداخت و اظهار داشت: در بعد کلان، مظلوم‌ترین قشر معماران و شهر سازان‌اند.

«مهندس علیرضا خاکی» معماری و شهرسازی را لباس جامعه خواند و با اشاره به مشکلات فراوان در نوسازی شهرهای تاریخی، این پرسش اساسی را مطرح کرد که: نحوه عمل در شهر رم (ایتالیا) در خصوص موارد مشابه و مرمت آثار تاریخی و صدور پروانه های ساختمانی چگونه است.

وی که از خانواده‌های اصیل قمی‌ است، بر نقش مردم نیز پای فشرد و گفت: باید ببینیم که سمن‌ها (NGOها) در این زمینه چه کار می‌کنند؟

خاكی مدیرعامل از امور بین‌الملل شهرداری قم به منظور برگزاری این نشست قدردانی كرد و گفت: این نشست‌ها باید استمرار داشته باشد تا بتوانیم برای بررسی مشكلات شهرسازی قم و ارائه راهكارهای لازم به نتایج مورد نظر برسیم.

پروفسور اسپالا: چرا حرم مقدس از دور دیده نمی‌شود؟!

سپس «پرفسور ژوآنی اسپالا» دانشمند برجسته ایتالیایی به ایراد سخن پرداخت و گفت: باید برای حل مشکلات شهر قم از حیث شهرسازی، اقتصادی و اجتماعی راه عملی پیدا کرد؛ زیرا راه حل واقعی، صرفاً نمی تواند پاسخی به معماری و شهرسازی نباشد بلکه باید همه جانبه‌نگر باشد.

وی به لزوم تحقیق و برنامه‌ریزی جامع برای این برنامه همه جانبه‌نگر تأکید کرد و گفت: اولین هدف طرح جامع، حفظ و صیانت از معماری شهر است. پس بافت اصیل قم باید شناسایی شود و تحقیر نشود.
 

اسپالا که ظاهر و بیانش از دلسوزی و نگرانی نسبت به ویرانی میراث‌های تاریخی و تمدنی ــ فارغ از تعلق به کدام کشور ــ حکایت داشت افزود: حرم مقدس که مرکز و مهمترین بخش شهر شماست، چرا از دور دیده نمی‌شود؟!

وی افزود: این شهر پر از آثار است؛ اما ساخت و سازها مانع دیدن آنها شده اند. این آثار، اموال و میراث عمومی است و همه باید آنها را از خود بدانند. پس باید آموزش برای حفظ میراث فرهنگی و طبیعی انجام شود.

این دانشمند برجسته ایتالیایی از تخریب باغهای قم نیز ابراز نگرانی کرد و گفت: حفظ سرزمین و طبیعت مهم است و باغات نمادها و پیام‌های معنوی بسیار دارد. قم می توانست یک "گاردن سیتی (باغ - شهر)" باشد اما اکنون اینگونه نیست. توقع این است که نظم بر مسائل قم حاکم باشد و مردم و مسئولان در این مسائل درست عمل کنند.

وی افزود: منزل انسان نباید تنها خوابگاه او باشد. برای این کار باید توجه داشت که سازگار کردن بخش قدیمی و جدید شهر، مطابق با معیارهای مصرف‌گرایانه مدرن و پست مدرن انجام نشود.
 

پرسش و پاسخ

در ادامه این نشست، تعدادی از حضار به ارائه نظرات خود و نیز سؤال از میهمان ویژه همایش پرداختند.

یکی از حاضران به نماهای باصطلاح رومی که در شهر قم رواج یافته و هزینه‌های گزافی که در اینگونه امور می‌شود اشاره و از آن انتقاد کرد.

پرفسور اسپالا در پاسخ گفت: برخی از ساختارها كه نام رومی به خود گرفته ارتباطی با روم ندارد؛ زیرا یكی از ویژگی‌های برجسته روم باستان تناسب میان اشكال و سازه‌هاست اما در ساختارهای مذكور این ویژگی‌ها دیده نمی‌شود. لذا این نماها در قم، رومی محسوب نمی شوند.

«آقای امیدواریان» از دانش آموختگان معماری نیز گفت: نیازها متفاوت است و مردم با توجه به آن نیازها بناهای خود را می سازند و کار دیگری نمی توانند انجام دهند. در این میان معلوم نیست که فرهنگ سازی بر عهده کیست؟

در پایان این نشست از ژوآنی اسپالا معمار و استاد برجسته ایتالیایی با اهداء تابلوفرش قدردانی شد.
 

منبع: ابنا